Adat Sunatan

Adat Sunatan

Sunatan yang sering kita sebut dengan khitanan yaitu proses ngabersihkeun diri dengan cara memotong (kulup) sebagian kecil kelamin laki-laki. Baheula sebelum ada dokter masarakat sering menggunakan jasa bengkong untuk menyunak budak sunat. Desebut bengkong karena alat yang biasa gunakan untuk sunatan, yaitu alat yang terbuat dari sebilu bambu yang tengahnya diberi lubang untuk mencapit ujung alat kelamin anak yang akan disunat. Sudah menjadi tradisi di tatar Sunda, kalau ada anak yang akan di sunat sehari sebelumnya suka ada acrara arak-arakan (keliling kampung). Arak-arakan biasanya diiringi sekaligus dimeriahkan oleh kesenian tanjidor (untuk daerah Bekasi), sisingaan (daérah Subang), dan kuda renggong (Sumedang/ Majalengka).
Malam harinya diadakan sukuran, dan pagi-pagi sebelum di sunat budak sunat direndam dulu di air yang dingin supaya baal. Setelah kebal oleh air dingin kemudian dilaksanakan acara Sunatan. Baru setelah sunatan tetangga-tetangga memberi uang nyecep supaya budak sunat terhibur dan tidak merasakan sakit. Malam harinya diadakan acara pegelaran kesenian Sunda. Kesenian Sunda yang biasa dipentaskan atau ditanggap dalam acara sunatan diantaranya, jaipongan, wayang golek, wayang kulit (untuk daerah Cirebon), sintren, tarling.

Ringkasan Materi Budaya Sunda

PANGANTÉNAN DI BEKASI

PANGANTÉNAN DI BEKASI

Dina mangsa taun genep puluhan, waktu nu hadé pikeun ngalaksanakeun hajat panganténan di Bekasi nya éta sabada panén. Acara panganténan baris lumangsung nalika kulawarga hiji mojang kadatangan kulawarga hiji bujang nu maksud nyangcang éta mojang, lamun istilah ayeuna mah ngalamar atawa tukeur cingcin. Barang anu dipaké pikeun nyangcangan atawa ngalamar lain mangrupa émas, tpi duit anu jumlahna pantes, luyu jeung kamampuh kulawarga éta bujang.
Kira-kira sabulan atawa dua bulan sabada nyangcang, kulawarga bujang nyangcang deui pikeun masrahkeun duit, parabot rumahtangga, jeung barang bawaan séjénna ka kulawarga éta mojang. Acara ieu disebut ngebruk, atawa seserahan(di wewengkon priangan mah). Dina poé éta sakalian barempug dina nangtukeun poé pepekan. Poéan pepekan hartina poéan pangantén diarak diramé-ramé.
Sapoé saméméh pepekan, kulawarga calon pangantén awéwé ngayakeun acara mangkatan atawa ngarasulan. Maksud tina ieu acara nya éta ngondang tatangga pikeun ngadu’a ka Nu Kawasa supaya dina waktuna acara pepekan aya dina kalancaran jeung kasalametan. Pasosoré sabada acara mangkatan, rombongan calon pangantén lalaki daratang. Peutingna calon pangantén lalaki jeung awéwéna maraké pacar, tatahar pikeun nyanghareupan acara pepekan.
Isukna, kira-kira jam tujuh, mimiti dilaksanakeun acara pepekan. Calon pangantén dihias maké baju pangantén lengkep, siap diarak ngurilingan lembur. Lamun tempatna aya di puseur dayeuh (pusat kota) mah tutumpakana maké béca atawa délman, tapi dipakampungan calon pangantén awéwé diarak maké joli-joli (sarupaning tandu tina korsi panjang) sedengkeun ari pangantén lalaki mah nuturkeun maké sapedah.
Barisan pangheulana waktu pepekan dimimitian ku rombongan kasenian Tanjidor, barisan kadua mangrupa iring-iringan pangantén, dipungkas ku barisan anu katilu rombongan kasenian gamelan. Rombongan pangantén diarak ramé pisan ngurilingan lembur. Sadatangna ka imah calon pangantén awéwé langsung disawér ku béas dicampur ku duit jeung konéng. Duit jeung konéng mangrupa perlambang sangkan éta pangantén gempang dipaparin rijki sarta tinemu jeung kabagjaan dina ngambah sagara rumah tanggana. Ti sore nepikeun ka peuting tingburudul anu ondangan bari lalajo hiburan kasenian, diantarana wayang, topéng, atawa cokék aya ogé anu nanggap lenong. Bédana antara acara pangantén baheula jeung ayeuna bias katitén dina waktu akad nikah. Baheula mah akad nikah dilaksanakeun sabada acara raraméan, sedengkeun ayeuna mah réngsé akad nikah kakara diayakeun acara raraméan. Sababaraha istilah dina tahapan acara panganténan nepi ka ayeuna masih kénéh diparaké ku sawaréh masarakat di kampung nu aya di wilayah Bekasi.

(diropéa tina buku Pangajaran Cahaya Basa)

Tembang Sunda Cianjuran

Tembang Sunda Cianjuran

Salasahiji jenis kasenian tradisional Jawa Barat anu kakoncara nya éta Tembang Sunda Cianjuran. Nurutkeun élmu karawitan, Tembang Sunda Cianjuran mangrupa karawitan sekar gending. Tembang dina ieu kasenian kabagi jadi dua bagian, nya éta tembang mamaos jeung tembang panambih. Tembang mamaos nya éta tembang has ti Cianjur anu ngabogaan irama bebas. Sedengkeun tembang panambih nya éta tembang tembang-tembang anu sipatna panambih atawa panglengkep. Tembang panambih kauger ku padika tradisi nepi ka juru mamaos kudu nuturkeun iramaa juru pirig.
Garapan gending tembang Sunda Cianjuran dihasilkeun tina waditra dua siki kacapi anu ngarana kacapi indung jeung kacapi rincik, ditambah hiji suling atawa rebab. Umuna tembang Sunda Cianjuran dimimitian ku musik instrumentalia pikeun bubuka. Saenggeus bubuka diteruskeun ku papantunan, dedegungan, jejemplangan, sarta dipungakas ku rarancagan bari diseling ku tembang panambih.
Baheula tembang Sunda Cianjuran mangrupakeun acara kalangenan pikeun kaum ménak di lingkungan pendopo Kabupatén Cianjur. Mimiti tembang Sunda Cianjuran diciptakeun ku Bupati Cianjur ka-7 nya éta R.A.A Kusumaningrat anu ngabogaan gelar Kanjeng Dalem Pancaniti (1834-1864). Kasenian mekar pisan dina mangsa pamaréntahan Bupati Cianjur ka-8 nya éta R.A.A Prawiradirja (1864-1910), putrana Dalem Pancaniti. Saterusna disebarkeun ka sakuliah Jawa Barat ku R.d Ecé Majid anu masih kénéh dulur bupati sarta nyepeng kalungguhan salaku seniman pendopo.
Pikeun miéling jasa Kanjeng Dalem Pancaniti, dijieun Kacapi Emas Pancaniti anu dijadikeun piala bagilir pikeun pinunjul pinunjul pasangiri Tembang Sunda anu mindeng dilaksanakeun ku hiji organisasi mahasiswa Sunda di Bandung nya éta Daya Mahasiswa Sunda (DAMAS)
(Dicutat tina majalah Gentra Pramuka, edisi 10, 1996)

Sisingaan

Sisingaan

Sisingaan téh salah sahiji jenis kasenian tradisional atawa seni pagelaran rakyat anu dilakukeun ku arak-arakan dina bentuk hélaran. Pagelaranana bisa dipintonkeun dina acara nyunatan, kagiatan HUT Kamerdékaan RI, jeung kagiatan hari-hari besar séjénna.

Dina seni sisingaan aya unsur-unsur saperti: seni tari, olahraga (penca silat jeung jaipongan), seni karawitan, seni sastra, jeung busana. Kabéh unsur gumulung tur silihdeudeul ngawangun hiji tari jeung lagu anu mindeng ditambahan ku gerak akrobat anu ngawangun formasi kawas standen.

Alat-alat anu digunakeun dina pagelaranana ngawengku: gotongan sisingaan, tarompét, ketuk, kempul, goong, jeung kecrék. Pakéan pamaénna ngagunakeun pakéan adat Sunda saperti calana kamprét, iket, beubeur, baju takwa, jeung maké sapatu “kelenci”. Ari anu numpakan sisingaanana biasana budak sunat anu maké pakéan sunatan.
Sacara étimologis, sisingaan asal kecapna tina “singa”, nyaéta wangun gotongan anu mirupa singa. Ku naon kudu bentuk singa? Béjana, singa téh sato anu ngalambangkeun kagagahan, kawani, jeung kakuatan.

Ceuk katerangan ahli seni (seniman), seni sisingaan munggaran gelar dina taun 1957 di Désa Cihérang, kira 5 kilométer béh kiduleun Kota Subang. Tuluy mekar ka wewengkon Cigadung jeung wewengkon séjénna di sabudeureun Kota Subang. Tokoh-tokoh anu boga jasa nepi ka kasenian Sisingaan kawentar téh di antarana Ki Demang Ama Bintang, Ki Rumsi, Lurah Jani, Mama Narasoma, jeung Ki Alhawi.

Nepi ka ayeuna, kasenian sisingaan geus mekar pisan tur kacatet aya kira 165 grup kalawan jumlah senimanna 2.695 seniman. Kamekaranana tétéla henteu ngan ukur di wewengkon Subang, tapi geus nerekab ka wewengkon Kabupatén Bandung jeung Sumedang.
Ku lantaran kamekarana siga kitu, keur ngamumulé ieu seni, Pamaréntah Kabupatén Subang teu weléh ngayakeun féstival sacara maneuh jeung mromosikeun ka tingkat propinsi jeung nasional, pangpangna di kalangan pamaréntah jeung dunya bisnis.

Sumber www.Jabar.go.id

Kuda Renggong

Kuda Renggong

Kuda Rénggong atawa Kuda Dépok nyaéta salahsahiji jenis kasenian hélaran anu aya di Kabupatén Sumedang, Majalengka, jeung Karawang. Cara magelarkeunana nyaéta, kuda dihias rupa-rupa warna, budak sunat ditaékkeun kana tonggong éta kuda. Budak sunat anu ditaékkeun kana kuda téh leuwih ti heula geus dihias kawas raja, bisa ogé niru pakéan para dalem jaman baheula, maké bendo, takwa, tur maké selop.

Di hareupeun rombongan Kuda Rénggong aya saurang Palatuk, nyaéta saurang pamaén Kuda Rénggong, anu gawéna jadi panuduh jalan jeung pamingpin éta iring-iringan.
Tatabeuhanana mangrupa kendang gedé, goong, tarompét, genjring, atawa terbang gedé atawa bedug, malahan dibarengan ogé ku sindén katut sababaraha panari lalaki jeung awéwé. Éta arakan-arakan téh nuturkeun pituduh anu geus ditangtukeun saméméhna.
Kuda rénggong ucad-aced kawas anu nari, lantaran geus dilatih jeung geus biasa ngadéngé tatabeuhan. Gerakanana luyu jeung musik anu ditabeuh. Mun musikna anca, éta kuda ogé gerakanana anca. Kitu deui mun musikna cepet, éta Kuda Rénggong ogé bakal ngagerakkeun awakna kalawan cepet.
Gerakanana, lian ti sukuna anu ucad-aced, huluna ogé milu unggut-unggutan. Di hareupeun atawa gigireun Kuda Rénggong aya sababaraha panari, boh ti rombongan Kuda Rénggong boh ti nu lalajo atawa baraya ti nu boga hajat. Maranéhna kalawan pinuh kabungah milu ngibing atawa nari sabisana. Nya hal ieu pisan anu nambahan raména pagelaran Kuda Rénggong téh.
Baheula, miara Kuda Rénggong téh kacida diutamakeunana. Lian ti dibéré nyatu jukut jeung onggok, ogé dibéré madu, susu, jeung endog. Bulu dina beuheungna ogé dipiara kalawan hadé, diuntun maké pita tur dipasangan rurumbé anu hurung-hérang malar katempona leuwih payus.***

Wayang Golék

Wayang Golék

Réa anu boga sangkaan yén wayang téh asalna ti nagri India. Sok padahal, nurutkeun R. Gunawan Djajakusumah dina bukuna Pengenalan Wayang Golek Purwa di Jawa Barat, éta hal téh teu bener. Ceuk R. Gunawan, wayang mangrupa kabudayaan asli Indonésia(hususna di Pulo Jawa).

Kecap “wayang” anu asalna tina “Wad an Hyang”, hartina “karuhun”. Tapi aya ogé anu boga pamanggih yén kecap wayang téh asalna tina kecap “bayangan”. Ari pamanggih anu nyebutkeun yén wayang asalna ti India bisa jadi lantaran caritana nyokot tina carita Ramayana jeung Mahabrata (asalna tina Kitab Suci Hindu). Ngan satuluyna éta carita-carita téh dirobah jeung dipapantes diluyukeun jeung kabudayaan di Jawa.
Di Jawa Barat seni wayang dingaranan “Wayang Golék”. Hartina, mintonkeun seni wayang ku ngagunakeun bonéka anu dijieunna tina kai méh nyarupaan beungeut jeung awak manusa gambaran wayang. Aya opat rupa tangtungan/keureutan (figur) dina wayang golék, nyaéta: tangtungan Rahwana (golékna maké makuta kalawan modél sekar kluwih jeung ukiranana mirupa ukiran jaman Karajaan Pajajaran jeung Mataram, kalawan turunanana Suyudana jeung Dursasana), keureutan Arjuna (ngagambarkeun tangtungan pajoang sajati anu kasép tur gagah—bajuna maké supit urang—saangkatanana saperti Bima jeung Gatotkaca), keureutan Garuda Mungkur (dijieun beungeut garuda anu létahna ngelél), keureutan Binéka Sari (saperti tangkal camara disusun ka luhur kawas Wayang Kresna, Baladewa, Arimbi, Rama, jeung Indra) keureutan Kuluk, asésoris bajuna maka gambar garuda atawa sumping kawas anu kapanggih dina wayang Batara Guru, Karna, jeung Kumbakarna. Éta keureutan-keureutan wayang téh dijieun maké ugeran anu dumasar kaa seni bakatna sorangan (dumasar kahayang masing-masing). Anu sok ngajieunan wayang ayeuna kapanggih di wewengkon Bogo (Selacau-Batujajar), jeung Cibiru-Bandung.
Bagian-Bagian seni wayang golék ngawengku: Dalang (anu ngigelkeun golék dumasar caritana), golék (jumlahna ratusan), nayaga (grup atawa jelema anu nabeuh gamelan, kendang, goong, rebab), sindén, jeung juru alok. Éta kabéh unsur téh gumulung ngajadi hiji anu teu bisa dipisahkeun. Unsur nu hiji jeung nu séjénna silihdeudeul luyu jeung wirahma katut jalan caritana.
Pagelaran wayang golék biasana dilaksanakeun dina acara hajat kawinan atawa nyunatan, Agustusan, atawa lantaran aya tujuan nu tangtu anu sok disebut ngaruwat. Waktuna biasana sapeuting jeput atawa ukur sababaraha jam waé. Eusi caritana aya nu nyekel prinsip galur (nyokot gembleng tina carita Ramayana atawa Mahabrata) aya ogé anu ngagunakeun prinsip sempalan (nyokot bagian-bagian anu sakirana ngirut nu lalajo, saperti perang tanding, jeung bobodoran).
Pagelaran wayang anu ngagunakeun prinsip galur waktuna sapeuting jeput, sedengkeun anu sempalan biasana ukur sajam nepi ka dua jam. Komo deui mun pagelaranana ngaliwatan média televisi anu jam tayangna kawatesanan, bisa jadi ukur 45 menit. Dina kaayaan masarakat anu teu weléh riweuh ku pagawéan, pagelaran wayang anu singget padi padet tur euyeub ku guguyon bakal leuwih dipikaresep batan anu ngagunakeun prinsip galur—anu bisa nepi ka bedug subuh. Keur masarakat ti entragan kolot jeung gugon kana prinsip galur wayang, sigana bakal leuwih resep jalan carita aslina najan geus ngabandungan sababaraha kali. Tapi keur entragan ngora anu hanaang ku hiburan sarwa énténg, carita-carita sempalan bakal leuwih dipikaresep.
Sabaraha jumlah tokoh wayang atawa jumlah bonéka wayangna? Jawabanana, ceuk R. Gunawan Djajakusumah aya 623 tokoh wayang anu henteu kabéh kapidangkeun dina hiji pagelaran.
Nurutkeun panitén kuring (rédaksi), dina hiji pagelaran biasana mintonkeun antara 20 nepi ka 30 bonéka wayang tur anu mindeng midang nyaéta keureutan-keureutan anu geusd dipikawanoh ku masarakat, saperti Arjuna, Pandawa Lima husuna, “Si Cépot”, Gatotkaca, Bima, Rahwana, jeung komplotan Pasukan Kurawa.
Jumlah dalang anu kacatet nepi ka taun 2002 jumlahna teu leuwih ti saratusan. Ari anu geus dipikawanoh ku masarakat di antarana Asép Sunarya, Adé Sunarya, jeung Dédé Amung. Dalang-dalang anu ditataan bieu boga kamampuh ngigelkeun wayang anu hadé, medar lalakon kalawan tapis, jeung guguyon-guguyonna pikaresepeun nu lalajo.

Gaya Basa

Gaya Basa

Gaya basa nya éta corak éksprési basa boh dina prosa boh puisi, atawa cara kumaha ku pangarang dina ngagunakeun omongan (Iskandarwassid, 2003: 44). Gelarna gaya basa téh raket patalina jeung suasana kajiwaan nu maké basa, ku kituna gaya basa nu dipaké bisa ngagambarkeun suasana kajiwaan panyajak.
Sudaryat (2003: 124) ngabagi gundukan gaya basa, saperti nu dipertélakeun di handap ieu:
1) Ngumpamakeun (simile), nya éta gaya basa nu ngabandingkeun hiji barang jeung barang séjén nu sipatna nembrak.
Contona: Kawas gaang katincak
2) Mijalma (personifikasi), nya éta gaya basa anu ngabandingkeun barang-barang cicing (teu nyawaan) disaruakeun jeung barang anu nyawaan saperti jalma. Contona: Gunung siga nu milu nguyung, lebak siga nu milu susah.
3) Ocon (metonomia), nya éta gaya basa anu ngagunakeun kecap ngaran salasahiji barang pikeun nyebut barang séjén anu aya patalina sacara logis.
Contona: Jang, pangmeulikeun Gudang garam!
4) Ngasor (litotes), nya éta rakitan basa anu dipaké pikeun ngarendahkeun diri, tandaning sopan atawa handap asor.
Contona: Ah gaduh tanah ogé ngan satapak peucang.
5) Rautan (eufimismeu), nya éta rakitan basa anu ngandung maksud ngomah-ngomahan haté batur sangkan henteu nyentug teuing karasana.
Contona : Indung bapana geus mulih ka jati mulang ka asal (maot)
6) Lalandian (metafora), nya éta gaya basa anu ngébréhkeun hiji hal ngaliwatan babandingan ku cara méré panglandi.
Contona: Leumpangna ngembang sampeu (dingdet).
7) Raguman (sinekdok) nya éta rakitan basa anu ngébréhkeun rupa-rupa hal dihijikeun, disawadahkeun, atawa disabeungkeutkeun. Raguman dibagi dua:
a. Hurunan (totem pro parto), nya éta rakitan basa anu nyebut sagemblengna (sakumna) padahal anu dimaksud mah salasaurang, sahiji, sawaréh.
Contona : Barudak SMA 2 keur diadu maén bal jeung barudak SMA 3
(anu maraén bal mah ngan 22 urang, lain sajumlahna murid SMA 2 jeung SMA 3).
b. Tunggalan (pars pro toto) nya éta rakitan basa anu nyebut sahiji atawa sabagéan padahal maksudna mah sakabéhna.
Contona: Raja baheula kudu diriung ku gelung, digéndeng-géndeng ku cangkéng (anu dimaksud lain diriung ku gelung jeung cangkéng tapi ku awéwé geulis).
8) Rarahulan (hiperbol), nya éta rakitan basa anu gunana pikeun ngayakinkeun anu séjén, bakating hayang dipercaya omonganana kaleuleuwihi.
Contona: Sawahna satungtung deuleu.
9) Kadalon (pleonasmeu), nya éta rakitan basa anu ngagunakeun kecap-kecap pikeun ngébréhkeun maksud leuwih ti mistina.
Contona: Anakna kembar sapasang.
10) Ébrehan (peripraseu), nya éta rakitan basa anu ngébréhkeun gawéna, gunana kaayaan hiji barang, jst, tapi ari nu dimaksud mah nya éta barang nu kaancikan (kayaan, gawé, atawa gunana) anu disebut téa.
Contona: Puputon sekar kadaton (putri)
11) Kahanan, nya éta rakitan basa anu ngébréhkeun kahanan, sipat, ciri anu husus atawa barang.
Contona: Raja leuweung pikeun nyebut maung
12) Silib (alegori), eusina dibalibirkeun, tujuanna sangkan anu diajak nyarita henteu éraeun atawa kasigeung haténa.
Gaya basa sindir aya tilu rupa, nya éta:
a. Ngomong dua (ironi) nu omonganana sabalikna tina maksudna.
Contona: Naha jang datang téh subuh-subuh teuing? (kabeurangan)
b. Nomong seukeut (sinismeu) nu eusina nyawad ku jalan lemes.
Contona: Teu sangka getol geuning putra ibu téh (kedul).
c. Nyungkun (sarkasmeu), eusina nyawad atawa ngawada.
Contona: Béakeun dahareun téh kabéh, kajeun batur mah teu kabagéan ogé.

Dicutat tina Skripsi Eka Herianto

Purwakanti

Purwakanti

Purwakanti nya éta sarupaning mamanis basa anu digunakeun kana sora boh vokal boh konsonan. Iskandarwassid (2003: 120) nétélakeun wangenan purwakanti sakumaha kaunggel di handap ieu:
“Purwakanti téh nya éta padeukeutna sada atawa sora kecap-kecap dina ungkara kalimah, klausa atawa prasa, utamana dina wangun ugeran (puisi); pernahna boh ngarandeg, ngajajar, horisontal (dina sakalimah, sajajar, sapadalisan) boh ngaruntuy, pértikal (antara jajaran, padalisan )”
Salmun (1936: 32-46) nétélakeun yén purawakanti dibagi-bagi jadi sapuluh rupa, éta purwakanti téh ngawengku:
1) Pangluyu, nya éta purwakanti nu ngaluyukeun sada atawa wianjana dina kecap-kecap.
Contona nya éta:
Nya jorok nya botrok (rok-rok)
Nu méncrang mani hérang
2) Maduswara, nya éta purwakanti anu mamanisna téh sora.
Contona:
Diri anu ngarasa nyeri (i-i)
Raga nu ngarasa lara (a-a)
3) Cakraswara, nya éta sora anu patukeur tempatna dina kecap.
Contona:
Hirup jeung hurip ( hirup-hurip)
Alus teu karana pulas (alus-pulas)
4) Laraspurwa, nya éta engang anu sarua sarta ayana di hareup, dina ngamimitian kecap.
Contona:
Numawi matak mandawa (ma-ma-ma)
Kolot-kolot kokorobet (ko-ko-ko)
5) Mindoan kawit, nya éta upama kecap anu murwakantina téh kecap-kecap anu panghareupna.
Contona:
Ulah sirik ka pangampih (ulah)
Ulah kabawa ku sakaba-kaba (ulah)
6) Mindoan wekas, nya éta upama anu murwakantina kecap lebah tungtung.
Contona:
Tong nuduh saméméh aya bukti (bukti)
Anu daékeun jeung anu sumakti (sumakti)
7) Laras madya, nya éta anu murwakantina di tengah.
Contona:
Nu hurung sariga layung (sariga)
Nu hérang sariga béntang (sariga)
8) Laras wekas, nya éta nu murwakantina di tungtung engang .
Contona:
Burudul ménak ti kidul (ul-ul)
Nyeri peurih geus kapanggih (ih-ih)
9) Margaluyu, nya éta anu biasana malikan deui kecap anu aya di tungtung ungkara diteundeun di awal ungkara
Contona:
Sing tapik ngawisik diri,
diri kudu diriksa
hadé luar jeung jerona,
jerona kabatinan
10) Mindoan kecap, nya éta maké kecap éta-éta kénéh dina hiji kalimah, tapi béda-béda hartina.
Contona:
Estu matak buntu laku, duméh dagang henteu laku.

Dicutat tina Skripsi Eka Herianto SPd

Sajarah Basa Sunda

Sajarah Basa Sunda

Basa Sunda ti mangsa ka mangsa ngalaman kamekaran jeung parobahan boh dina pungsina kitu deui dina wanguna. Di handap ieu mangrupakeun pedaran ngeunaan kamekaran basa Sunda ti mangsa ka mangsa:

Mangsa I (saméméh abad ka-16 M)Nepi ka taun 1600 Maséhi, basa Sunda téh mangrupa basa nagara di karajaan Salakanagara, Galuh, Kawali, Sunda, jeung Pajajaran. Dina ieu mangsa, basa Sunda kaasupan ku basa Sansakerta saperti anu katémbong dina prasasti titinggal Purnawarman, malah aksarana ogé maké aksara Pallawa.
Basa sunda alam harita dipaké dina widang kanagaraan, kasenian, jeung kahirupan sapopoé, loba kitab ageman anu ditulis dina basa Sunda sarta ngagunakeun aksara Sunda (kuna) saperti Siksa Kanda ng Karesian, Carita Parahyangan, Darmasiksa, jeung Guru Talapakan. Geura titénan basa Sunda nu dipaké alam harita, boh nu aya dina prasasti atawa nu aya dina karya sastrana:
· Transkripsi prasasti Ciaruteun titinggal PurnawarmanJayaviclasya tarumendrasya hastinah airavabhasya vibhatidam padadavayam
nu hartina: ieu (tapak) dua sampéan airawata anu gagah perkasa, gajah inguan pangawasa taruma nu mawa kadigjayaan.

· Transkripsi prasasti Pasirmuara di Cibungbulang, titinggal karajaan Sundaini sabdakalanda rakryan juru pengambat I kawihadji panca pasagi marsandeca barpulihkan hadji sundanu hartina: ieu téh ucapan Rakeyan Juru Pengambat dina taun saka 458 nu nétélakeun yén pamaréntahan daérah dipulihkeun ku Raja Sunda.

· Transkripsi prasasti Astana Gede titinggal karajaan Sunda di Kawali
nihan tapa kawali nu sanghiyang mulia tapa bhagya parebu raja wastu mangadeg dikuta kawali nu mahayuna kadatuan surawisesa nu marigi sakuriling dayeuh nu najur sgala desa. Aya ma nu pandeuri pakena gawe rahayu pakeun heubeulnu hartina: ieu nu tapa di Kawali téh nyaéta tapana nu mulya lir déwa. Gusti nu bagja, Raja Wastu nu ngéréh di kota Kawali, nu parantos mapaés Karaton Surawisésa nu ngadamel kakalén sakuriling dayeuh, nu nyantosa sakuliah wewengkon, muga-muga kapayunna aya nu kersa midamel kasaéan sangkan punjul sajagat.

Mangsa II (1600-1800 Maséhi)Basa Sunda dina mangsa ieu geus kapangaruhan ku basa Arab jeung basa Jawa, basa Arab asupna kana basa Sunda ngaliwatan pasantrén, ari basa Jawa asupna kana basa Sunda ngaliwatan padaleman (pamaréntahan). Harita di tatar Sunda geus jlug jleg pasantrén, umumna ajengan nu ngadegkeun pasantrén di urang kungsi masantrén di wétan, jadi salian ngasupkeun basa Arab kana basa Sunda pasantrén ogé milu ngasupkeun basa Jawa deuih. Nya di antarana ngaliwatan pasantrén deuih asupna wawacan jeung sarupaning upacarana téh. Kitu deui widang pamaréntahan, harita tatar Sunda kaéréh ku Mataram, para gegedén Sunda (dalem) sataun sakali kudu séba ka dayeuh Mataram, tara sakeudeung di dituna téh, balikna mawa adat cara kadaleman Jawa, nya mangsa harita mimiti asupna "undak usuk basa" kana basa Sunda téh, nu mangrupa pangaruh tina basa Jawa (contono dina naskah Wawacan Sulanjana).

Mangsa III (1800-1900 M)
Dina ieu mangsa, basa Sunda mimiti kaasupan ku basa Walanda, ngaliwatan para bupati jeung pagawé Walanda. Mémang harita mah wewengkon Sunda téh geus aya dina genggeman pamaréntah Hindia Walanda, nya harita medalna buku basa Sunda anu ditulis ku aksara Latén téh. Basa Sunda mimiti dijadikeun ulikan bangsa deungeun utamana bangsa Walanda, salian ti éta basa Sunda ogé mimiti kaasupan basa Malayu deuih. Harita aya katangtuan ti bangsa Walanda sangkan bangsa pribumi, kaasup urang Sunda kudu ngagunakeun basa Malayu minangka lingua franca-na (contona aya dina Wawacan Panji Wulung taun 1876).Mangsa IV (1900-1945 M)
Dina ieu mangsa, sakola-sakola beuki réa, basa Sunda terus digunakeun sarta diajarkeun di sakola-sakola. Para panalungtik basa Sunda beuki loba deuih, boh bangsa deungeun atawa urang Sundana sorangan, beuki témbong baé pangaruh basa Walanda kana basa Sunda téh, nepi ka harita mah teu saeutik urang Sunda nu nyaritana direumbeuy ku basa Walanda, utamana kaom palajar. Basa Sunda pacampur jeung basa Arab, Jawa, Malayu, jeung Walanda dipaké dina widang atikan jeung kabudayaan, pikeun nuliskeunana geus prah maké aksara Latén. Dina ieu mangsa, medal pustakamangsa jeung kalawarta dina basa Sunda saperti Papaés Nonoman (1915), Pasoendan (1917), Poesaka Soenda (1923), jeung Sipatahoenan (1923).

Mangsa V (1945-kiwari)Mangsa ti taun 1945 nepi ka kiwari sok disebut ogé mangsa sabada perang, basa Sunda dipaké dina kahirupan sapopoé, pustakamangsa, sastra, kabudayaan, jeung buku-buku atawa kapustakaan. Mangsa ieu basa Sunda loba kapangaruhan ku basa Indonésia. Dina istilah-istilah basa kosta méméh asup kana basa Sunda téh umumna ngaliwatan heula basa Indonesia, utamana nu dipaké ku masarakat kota, nepi ka aya istilah "Sunda kamalayon" geuning, nyaéta basa Sunda anu reumbeuy kapangaruhan ku basa Malayu (Indonesia).
Disalin ti "http://su.wikipedia.org/wiki/Sajarah_Basa_Sunda"

Imah Adat Sunda Buhun

Imah Adat Sunda Buhun

Aya sababaraha (beberapa) rupa (jenis) wangunan sunda buhun (lama) teh, diantarana:

· Suhunan jolopong: suhunan nu lempeng (lurus). Mun basa indonesia mah, atap pelana. Siga (saperti) pelana kuda. (Suhunan Jolopong merupakan bentuk rumah yang atapnya memanjang), disebut oge (juga) suhunan panjang, gagajahan, jeung regol.

· Jogo (tagog) anjing: Wangunan anu bentukna saperti anjing keur jogo (duduk) Suhunan hareup (nu siga bangus/ mulut anjing) ngiuhan émpér imah (menutupi teras rumah).

· Badak heuay: Dedegna imah badak heuay rada deukeut ka jogo (tagog) anjing, ngan luhureun sirahnya aya ceulian-susuhunan tambahan, kahareup. (bentuk rumah badak heuay seperti tagog anjing tapi diatas kepala suhunan ada tambahan atau atap belakang dan depan menyerupai badak sedang menguap)

· Parahu kumureb: Potonganana (bentuknya) siga tangkuban parahu pisan, trapesium tibalik, di Tomo Sumedang, disebutna jubleg nangkub.

· Capit Gunting: Potongan imah anu tungtung suhunanana make kai atawa awi dicagakeun saperti gunting rek nyapit.
· Julang ngapak: Julang ngapak mun diténjo ti hareup (dari depan), suhunan kénca katuhuna (kanan kiri) siga jangjang (sayap) manuk, julang-suhunanana opat nyambung nu di sisi nyorondoy. Sambunganana di tengah, maké tambahan siga gunting muka di punclutna. (Julang ngapak seperti burung yang sedang terbang)

· Buka palayu: suhunan siga imah Betawi aya émpér (teras) panjang dihareup.

· Buka pongpok: rada mirip buka palayu, ngan pantona dirobah ka arah jalan

·Rupa-rupa Wangunan jeung Pamakéanana
Umum:
o gedong: imah alus (bagus) tur badag (gede) anu biasana ditémbok
o joglo: adegan imah leutik basajan (bentuk rumah kecil)
o balé kambang: imaha anu diwangun disaluhureun balong, jsb. ('kambang' 'ngambang'), (yang dibangun diatas kolam, empang, dll)
o poporogok: imah siga saung, leutik tapi lumayan
o pakuwon: pakarangan tur imah nu sorangan
o ranggon: saung anu luhur pisan kolongna atawa anu diwangun dina tangkal kai nu luhur
o régol: panto gedé lawang pakarangan (en:gate, de: tor)
o saung: adegan leutik, biasana teu didindingan, ayana di sawah, kebon, paranti reureuh.

Pamaréntahan:o babancong: wangunan leutik di sisi alun-alun baheula, panggung paragi gegedén, ayeuna mah siga tempat nu nongton kelas VIP di stadion.
o balandongan: adegan samentara pikeun narima sémah dinu hajat atawa tempat hiburan.
o balé désa: kantor pamong désa (kantor desa)
o balé kota: kantor walikota atawa bupati
o balé watangan: pangadilan
o gedong songko: imah bupati baheula
o kadaton, karaton
o pandapa (pendopo): tepas lega bagian hareup gedong kawadanaan, balé kota, jsb.
o kaputrén: bumi jeung pasaréan (tempat tidur) putri raja
o kaputran: bumi jeung pasaréan putra raja
o bénténg: adegan anu tohaga, biasana ngurilingan kota pikeun nahan panarajang musuh
o bui, panjara: paragi ngerem jelema nu meunang hukuman.

Transportasi:
o hanggar: minangka garasi pikeun kapal udara
o stasion: pangeureunan (tempat berhenti) karéta
o halteu: pangeureunan beus

Tatani (pertanian) jeung Dagang:o jongko, warung: tempat dagang, di pasar biasana eusina pinuh ku jongko
o palalangon: saung luhur di leuweung atawa di huma paranti ngintip sato atawa nungguan huma
o leuit: gudang tempat nyimpen paré
o gosali: tempat gawéna panday (pandai besi)
o bédéng: imah-imah atawa adegan leutik paragi nu digarawé proyék wangunan jeung di kebon (rumah kecil tempat orang yang bekerja di kebun/ proyek bangunan)

Sato (hewan):o pakandangan: kandang gedé atawa nu loba kandang (kandang besar atau tempat yang didalamnya banyak kandang)
o gedogan, istal: kandang kuda
o karapyak: kandang munding (kerbau) atawa sapi nu dikurilingan ku pager
o pagupon: kandang japati (merpati)
o paranjé: kandang hayam (ayam)

Ibadah:langgar, tajug
Masigit (masigit)
Gareja (greja)

Guguritan/Pupuh

Sastra Sunda

Guguritan/pupuh

(Dicutat ku M Sasmita tina Ulikan Sastra karangan Drs. Taufik Faturohman)

Kecap gurit asal tina basa Sangsekerta gurit anu hartina nyusun karangan, dina basa Sunda aya istilah ngagurit atawa ngadangding, ari hartina sarua bae nyaeta nuduhkeun pagawean ngareka atawa nyusun karangan winangun dangding. Nurutkeun wincikanana dangsing atawa pupuh teh aya tujuh welas, nu masing-masing ngabogaan watek nu beda beda. Istilahna:

• Pada
• Padalisan
• Guru Wilangan ( jumlah engang dina unggal padalisan )
• Guru Lagu (dangdingdungna sora vokal dina engang panungtung)

1. Asmarandana
Watekna silih asih silih pikanyaah atawa mepelingan.Unggal Pada diwangun ku tujuh padalisan. Contona:
Eling eling masing eling ( 8 engang - vokal 'i' )
E/ling/e/ling/ma/sing/e/ling (= guru wilangan 8)
'eling' panungtung vokalna i (= guru lagu i)
rumingkang di bumi alam ( 8 - a )
Eling eling masing eling ( 8 engang - vokal 'i' )
darma wawayangan bae ( 8 - e )
raga taya pangawasa ( 8 - a )
lamun kasasar lampah ( 7 - a )
nafsu nu matak kaduhung ( 8 - u )
badan anu katempuhan ( 8 - a )

2. BalakbakWatekna pikaseurieun.
Unggal pada diwangun ku 3 padalisan.
Contona:
Aya warung sisi jalan rame pisan - Citameng (15-e)
Awewena luas luis geulis pisan - ngagoreng (15-e)
Lalakina lalakina los ka pipir nyoo monyet - nyanggereng (19-e)

3. DangdanggulaWatekna bungah atawa agung.
Unggal pada diwangun ku sapuluh padalisan.
Contona:
Laut Kidul kabeh katingali ( 10-i )
ngembat paul kawas dina gambar ( 10-a )
ari ret ka tebeh kaler ( 8-e )
Batawi ngarunggunuk ( 7 - u )
lautna mah teu katingali ( 9 - i )
ukur lebah lebahna ( 7 - a )
semu semu biru ( 6 - u )
ari ret ka tebeh wetan ( 8 - a )
gunung gede jiga nu ngajakan balik ( 12 - i )
meh bae kapiuhan ( 7 - a )

4. JurudemungWatekna kaduhung atawa hanjakal.
Unggal pada diwangun ku lima padalisan
Contona:
Badan nu katempuhan ( 8 - a )
da bongan ngalajur nafsu ( 8 - u )
peurihna kapanggih ( 6 - i )r
ek bongan bongan ka saha ( 8 - a )
ayeuna bati kaduhung ( 8 - u )

5. DurmaWatekna heuras atawa siap rek tarung.
Unggal pada diwangun ku tujuh padalisan.
Contona:
Mundur mapag balad Pandawa teu tahan ( 12 - a )
barisan beuki ipis ( 7 - i )
digempur Kurawa ( 6 - a )
Senapatina Karna ( 7 - a )
sakti manggulang mangguling ( 8 - i )
hese pantarna ( 5 - a )
moal aya nu nanding ( 7 - i )

6. GambuhWatekna bingung, samar polah atawa tambuh laku.
Unggal Pada diwangun ku lima padalisan.
Contona:
Ngahuleng banget bingung ( 7 - u )
henteu terang ka mana ngajugjug ( 10 - u )
turug turug harita teh enggeus burit ( 12 - i )
panon poe geus rek surup ( 8 - u )
keueung sieun aya meong ( 8 - o )

7. GurisaWatekna pangangguran, lulucon atawa tamba kesel.
Unggal Pada di wangun ku dalapan padalisan.
Contona:
Hayang teuing geura beurang ( 8 - a )
geus beurang rek ka Sumedang ( 8 - a )
nagih anu boga hutang ( 8 - a )
mun meunang rek meuli soang ( 8 - a )
tapi najan henteu meunang ( 8 - a )
teu rek buru buru mulang ( 8 - a )
rek tuluy guguru nembang ( 8 - a )
jeung diajar nabeuh gambang ( 8 - a )

8. KinantiWatekna miharep atawa prihatin.
Unggal Pada diwangun ku genep padalisan.
Contona:
Kembang ros ku matak lucu ( 8 - u )
nya alus rupa nya seungit ( 8 - i )
henteu aya papadana ( 8 - a )
ratuning kembang sajati ( 8 - i )
papaes di patamanan ( 8 - a )
seungit manis ngadalingding ( 8 - i )

9. LadrangWatekna banyol atawa pikaseurieun.
Unggal Pada diwnagun ku opat padalisan.
Contona:
Aki Dartam leumpangna ngagidig ( 10 - i )
gancang pisan, gancang pisan ( 8 - a )
bari aya nu dijingjing ( 8 - i )
mawa kisa eusina ucing anakan ( 12 - a )

10. LambangWatekna banyol atawa pikaseurieun.
Unggal Pada diwangun iu opat padalisan.
Contona:
Nawu kubang sisi tegal ( 8 - a )
nyair bogo meunang kadal ( 8 - a )
atuh teu payu dijual ( 8 - a )
rek didahar da teu halal ( 8 - a )

11. MagatruWatekna lulucon deukeut deukeut kana prihatin.
Unggal Pada diwangun ku lima padalisan.
Contona:
Mun sumuhun ieu teh namina curuk ( 12 - u )
nu alit namina cingir ( 8 - i )
anu panjang mah jajangkung ( 8 - u )
gigireunana jariji ( 8 - i )
anu pangageungna jempol ( 8 - o )

12. MaskumambangWatekna prihatin, sasambat atawa nalangsa.
Unggal Pada diwangun kiu opat padalisan.
Contona:
Jalma kedul mumul ditambah jejerih ( 12 - i )
ulah ngarep senang ( 6 - a )
sabab mungguhing rejeki ( 8 - i )
tara datang teu disiar ( 8 - a )

13. Mijil
Watekna sedih, susah atawa cilaka.
Unggal Pada diwangun ku genep padalisan
Contona:
Beurang peuting tambah cape ati ( 10 - i )
jeung tambah rampohpoy ( 6 - o )
wungkul inget ka kabogoh wae ( 10 - e )
mugi aya kadar panggih deui ( 10 - i )
mun teu panggih deui ( 6 - i )
anggur pondok umur ( 6 - u )

14. Pangkur
Watekna nafsu, lumampah atawa sadia rek perang.
Unggal Pada diwangun ku tujuh padalisan.
Contona:
Seja nyaba ngalalana ( 8 - a )
ngitung lembur ngajajah milang kori ( 12 - i )
henteu puguh nu dijugjug ( 8 - u )
balik paman sadaya ( 7 - a )
nu ti mana tiluan semu rarusuh ( 12 - u )
Lurah Begal ngawalonan ( 8 - a )
" Aing ngaran Jayapati " ( 8 - i )

15. Pucung
Watekna piwuruk, wawaran, atawa mepelingan.
Unggal Pada diwangun ku opat padalisan.
Contona:
Estu untung nu bisa mupunjung indung ( 12 - u )
jeung nyenangkeun bapa ( 6 - a )
tanda yen bagjana gede ( 8 - e )
hirup mulus kaseundeuhan ku berekah ( 12 - a )

16. SinomWatekna gumbira.
Unggal Pada diwangun ku salapan padalisan.
Contona:
Di wetan fajar balebat ( 8 - a )
panon poe arek bijil ( 8 - i )
sinarna ruhay burahay ( 8 - a )
kingkilaban beureum kuning ( 8 - i )
campur wungu saeutik ( 7 - i )
kaselapan semu biru ( 8 - u )
tanda Batara Surya ( 7 - a )
bade lumungsur ka bumi ( 8 - a )
murub mubyar langit sarwa hurung herang ( 12 - a )

17. Wirangrong
Watekna era atawa wirang.
Unggal Pada diwangun ku genep padalisan.
Contona:
Jalma nu resep ngaluis ( 8 - i )
lumrahna resep ngaleos ( 8 - o )
ngan pacuan resep ngusut ( 8 - u )
komo mun resep ngarujit ( 8 - i )
teu aya batan basajan ( 8 - a )
sagala sigar tengahan ( 8 - a )
Sumber: MSasmita

Mikaweruh Sawér

Mikaweruh Sawér (Mengetahui tentang sawér)

Sawér yaitu bentuk karya sastra Sunda buhun (jaman dahulu) yang sering digunakan dalam upacara nyawér. Dalam pelaksanaan sawér/ nyawér biasanya naskah sawér suka ditembangkeun (ditembangkan), dikawihkeun (dinyanyikan) atau dideklamasikan. Tradisi nyawér dalam kehidupan masyarakat Sunda merupakan warisan karuhun (nenek moyang) secara turun temurun.

Dalam upacara nyawér erat kaitannya dengan kepercayaan. Tapi seiring dengan perkembangan zaman, kegiatan nyawér tidak selamanya dikaitkan dengan keparcayaan atau ritual. Kegiatan sawér dianggap salah satu media untuk menyampaikan pepatah, memberi pepeling (nasehat) dan memberi do,a.
Berdasarkan bentuknya sawér banyak ditulis dalam bentuk papantunan, kawih, sair, pupuh, sajak dan prosa. Tapi kebanyakan sawér banyak ditulis dalam bentuk sair. Sedangkan umumnya pupuh yang sering digunakan dalam puisi sawér yaitu pupuh yang termasuk dalam wanda (bentuk) pupuh sekar ageung (Kinanti, Sinom, Asmarandana dan Dangdanggula).
Berdasarkan isinya ada yang disebut dengan sawér orok (bayi), sawér sunatan, dan sawér kawinan (pernikahan). Sawér tersebut merupakan sawér yang sering digunakan dalam kehidupan urang Sunda.

Conto Sawér Pengantin:
Bahasa Sunda
Mungguh rumah tangga tangtu
Lir kapal jero jaladri
Garwa minangka layarna
Carogé lir juru mudi
Di lautan satujuan
Sapapait samamanis
Guguru ka lauk laut
Sanajan caina asin
Awakna teu katépaan
Mandiri dina pribadi
Mangpaat keur nu lian
Jadi pamungpungan asih

Bahasa Indonesia (artinya)

Rumah tangga yang yang sebenarnya
Seperti kapal dalam samudra
Istri sebagai layarna
Suami seperti nakhoda
Di lautan satu tujuan
Sepahit semanis (harmonis dalam hidup)


Berguru kepada ikan di laut
Walau airnya asin
Badanya tidak tertular (asin)
Mandiri dalam pribadi
Manfaat untuk yang lain
Jadi tempat berkasih sayang

Kawih

Kawih nya éta bagian tina kasenian sunda anu diwangun ku dua unsur nya eta unsur seni jeung unsur sastra. Musik ngalahirkeun lagu (nada dan wirahma) sedengkeun sastra nya eta mangrupa rumpaka atawa lirik lagu.

(kawih yaitu bagian dari khasanah seni Sunda yang dibentuk oleh dua unsur yaitu unsur seni dan sastra)
Yang digunakan dalam kawih yaitu tangga nada pentatonis, yang patokanya berdasarkan: Da-mi-na-ti-la-da
Dua unsur yang membentuk kawih:
1. Seni Musik = sebagai pengiring
2. Seni Sastra = Syair/ rumpaka lagu
Dalam kesenian Sunda antara kawih dan tembang tidak jauh berbeda, letak perbedaannya adalah kalau kawih terikat oleh ketukan sedangkan tembang (seperti pada tembang Cianjuran) tidak terikat oleh ketukan.

Di handap ieu mangrupakeun kumpulan kawih Sunda boh kawih anu dipirig ku alat musik Sunda (kacapi suling) atawa anu dipirig ku alat musik alat musik moderen:

Tanah Sunda
Tanah Sunda ( wibawa )
Gemah ripah (tur endah )
Nu ngumbara suka betah
Urang Sunda ( sawawa )
Sing Towéksa (perceka )
Nyangga dharma anu nyata
Ref :Seuweu Padjadjaran
Muga tong kasmaran
Sing tulaten jeung rumaksa
Miara pakaya
Memang sawajibna
Getén titén rumawat
Tanah pusaka

Miharti kecap:
Wibawa : wibawa/ berwibawa
Gemah ripah : subur makmur
Nu ngumbara : yang merantau
Suka betah : betah
Seuweu Padjadaran: keturunan Pajajaran
Miara Pakaya : memelihara kekayaan (tanah Sunda)
Getén titén rumawat: dengan teliti merawat

Angkrék JapatiAngkrék japati na cangkring keur karembangan
sisi wahangan barodas
kareta api geus datang sinyar geus muka
reg di stoplas Cibodas
gupay-gupay anaking
gupay-gupay digupaykeun ku manéhna
reumbay-reumbay anaking
reumbayna nginjeum cipanon ti manehna.

Angin PrianganSeungit angin priangan
ngusapan embun-embunanduh, embun-embunan
hawar-hawar rerendahan ngahariring
ayun ambing, ayun ambing.
Seungit angin kahyangan
sumerep na lelembutanduh, na lembutan
hawar-hawar rerendahan ngahariring
éling-éling, mangka éling.
Dengkleung déngdék
dengkleung déngdék sisi lamping
anu déwék, enya anu kuring
tanah wasiat, tanah duriat
anu matak tibelat nya rarasaan.
Dengkleung déngdék
dengkleung déngdék sisi lamping
anu déwék, enya anu kuring
tanah katresna jati sarakan
anu tetep nyarengan nya lelembutan.

Bulan Langlayang Peuting[Bulan téh langlayangan peuting
nu ditatar dipulut ku tali gaib
entong salempang mun kuring miang
ditatar ti Tatar Sunda
dipulut nya balik deui ka dieuieuh, masing percaya.] x 2
[Bedil geus dipélorangranat geus disoréndang
ieu kuring arék miang
jeung pasukan Siliwangi
ka Jogja hijrah taat paréntah.] x 2
[Bulan téh langlayangan tineung
nu ngoleang dipulut ku angin gaib
entong salempang mun kuring anggang
kapirarai tanah Sundaka
cipta mun balik enung mapagkeun
ieuh, di dora lembur.] x 2
[Bedil geus dipéloran
granat geus disoréndang
ieu kuring arék miang
jeung pasukan nusa
atika wétan muru bijil balebat.] x 2

Dina JandelaTina jandéla urang silih gupayan
lemu paneuteup deudeuh jeung geugeut neuteup eunteub
tara nu nyora simpé henteu nyarita
ngukir ciptaan tresna jeung asih marengan
Lir nu keur ngimpi, lir nu keur ngimpi
gambar lamunan naon geuning nu katepi.
lir nu disirep, lir nu disirep
geter katineung reureuh geuning, rep rerep.
Tina jandéla urang silih kiceupan
imut kareueut raga katresnaan padeukeut
langit keur lenglang jauh tina kamelan
gurang jadikeun galeuh pasini lawungkeun.

Hareupeun KacaHareupeun kaca ngajanteng salila-lila
roman alum gurat duka atra narémbongan
hareupeun kaca sagala nu karandapan
lalakon katukang-tukang nungtut narémbongan.

Reueuk rumeuk dina eunteung
semu keueung semu nineung
jiwa awaking nyarita jiga nu nganaha-naha
duh ieung geuning jiga nu nganaha-naha.
Béjakeun deudeuh, bejakeun
rumasa geus katalimbeng.

Hariring Nu Kungsi NyandingPurnama nu kungsi leungit
ayeuna nganjang ka buruan deui
anu kungsi kapiati
kiwari urang ditepangkeun deui.
Hariring nu kungsi nyanding
ayeuna datang ngahaleuang deui
hayu pataréma tineung
cacapkeun meungpeung aya kasempetan

Ayeuna mangsa nu éndah
hayu urang suka bungah
caang bulan opat belas
narawangan haté bangbras
Ayeuna mangsa nu éndah
hayu urang suka bungah
caang bulan opat belas
narawangan ati bangblas.

Imut Malati
Imut malati
wengi tadi geuningan patepang deui
nu kapiati ti kapungkur
jungjunan dianti-anti

Ti Gunung Putri
sareng saha salira lungsur ka landeuh
lagu kamari ngagalindeng
lalakon gending kadeudeuh

Najan sakedap jorélat tunjung balébat
éstu mo hilap karaos matak tibelat
ku henteu terang mulihnaku henteu terang mulihna
eeh, naha iraha.

Najan mung imut saulas sakilat ilang
tansah kairut hanjakal teu sering tepang
ku henteu terang léosnaku henteu terang léosna
eeh, geuning kamana.

Kembang ImpianAntara lolongkrang kiceup
urang pateuteup
bulan pias enteupna lalangsé kayas
kaca jandéla nu muka
kaca katresna nu muka
peuting téh teuing ku jempling
asih téh teuing ku wening

Pangharepan lir laut nu jero
teu katepi ku sora panggero
urang teuleuman ku geter deudeuh duaan
urang tataran ku karep jeung pangharepan.

Tong teuing ngedalkeun lisan
urang guneman
na ciptaan bagja deukeut patémbongan
geter ti ati ka ati
hiber jadina pasini
saranggeuy kembang impian
sungkemeun kana lamunan.

Kembang Tanjung Panineungan
Anaking jimat awaking
basa ema mulung tanjung rebun-rebun
di pakarangan nu reumis kénéh
harita keur kakandungan ku hidep
geus opat taun katukang
ema nyipta mulung béntang
nu marurag peuting tadi
béntang seungit ditiiran pangangguran.

Anaking jimat awaking
basa ema mulung tanjung rebun-rebun
beut henteu sangka aya nu datang
ti gunung rék ngabéjakeun bapa hidep
nu opat poé teu mulang
ngepung gunung pager bitis
cenah tiwas peuting tadi
layonna keur ka dieukeun, dipulangkeun.

Harita waktu layonna geus datang
ema ceurik ieuh, balilihan
ras ka hidep ieuh na kandungan
utun inji budak yatim deudeuh teuing
harita waktu layon geus digotong
ema inget ieu kana tanjung
dikalungkeun napasaran
kembang asih panganggeusan ieuh, ti duaan

Anaking jimat awaking
lamun ema mulung tanjung reujeung hideup
kasuat-suat nya pipikiran
tapina kedalna téh ku hariring
hariring éling ku éling kana tanjung
nu dipulung éh, kembang tanjung
nu nyeungitan pakarangan
nu nyeungitan haté urang, panineungan

Longkéwang
[Baheula mun pareng nganjang
suguhna imut nyi lanjang
asih nu nganteur harepan
pasini na kasadrahan.] x 2

Mmmh, deudeuh teuingna peuting héab naraka
aya nyawa milar raga
bébéné mulang ti heula
bébéné mulang ti heula.

Mmmh, deudeuh teuing
na peuting hujan cimata
aya waruga palastra
jajaka raheut haténa
jajaka raheut haténa.

[Ayeuna mun pareng nganjang
nu témbong ukur kalangkang
mega mendung na jajantung
lagu liwung na bangbarung.] x 2
.. lagu liwung na bangbarung.

Malati di Gunung GunturMalati di Gunung Guntur
seungitna sungkeman ati
bodas sésétraning asa
jadina tina mumunggang leuweung larangan.

Malati di Gunung Guntur
hanjakal henteu dipetik
béja geus aya nu boga
ngahaja melak di dinya tara guriang.

Ayeuna kurang geus jauh
malati sosoca gunung
boa geus aya nu metik duka kusaha.

Kamari jol aya beja
malati ratna mumunggang
majar can aya nu metik duka kunaon.

Malati di Gunung Guntur
ligar dina panineungan, na panineungan
na saha nu baris metik
kuring mah da puguh jauh
biheung kadongkang.

Purnama Urang Nu Boga
Hibar deui purnama, hibar na ati
nyanding kembang malati nu kapiati
aya asih sumérén dina lahunan
aya deudeuh gumulung jero tangtungan
urang teang, enung,
poé isuk bulan sumedang wangi
urang seuseut, enung,
asih suci ari sumujud sari pangaji

Gelar deui lalakon, gelar ayeuna
nyampak lagu wirahma deudeuh kameumeut
taman éndah dicipta tempat ngabungbang
tepung teuteup duaan bunder kageugeut
langit béngbras, euis, bulan pinuh ngagenyas sutra kadéwan
angin lamping, eulis, ngelus laun ari haréwos béja kiriman
Hayu enung patémbongan paheut jangji panganténan, geuning
hayu enung patémbongan paheut jangji panganténan
purnama urang nu boga
ari purnama urang nu nampa.

Sagagang Kembang RosSagagang kembang ros tawis pangbakti ka diri
sulur waléh ti jungjunan, ieung asih nu wening.

Runtuyan haréwos jangji pasini katampi
moal weléh mikahéman, ieuh asih nu wening.
Sarining kembang jatining asih
jadi angkeuhan, duh urang duaan.

Ngaca pangharepan panteng kayakinanna dasaring ati urang duaan.
Sagagang kembang ros tawis pangbakti ka diri
sulur waléh ti jungjunan, ieung asih nu wening.

Salam ManisIeu salam manis
manis salam kuring
nya ieu pisan nu salawasna nyanding
nyaring ngahariring

Ieu salam manis
manis salam kuring
nya ieu pisan nu salilana nganteng
anteng kapitineung
Datangkeun kuring deukeutkeun
deukeutkeun kuring raketkeun
duh, dunungan
datangkeun kuring deukeutkeun
deukeutkeun kuring raketkeun

Salempay SutraSalempay sutra disulam jeung dikarawang
tawis soca ti jungjunan, duh.. ti jungjunan.
Salempay sutra disulam mangrupa kembang
tawis asih ti kakasih, duh.. ti kakasih.

Ngaraketkeun hubungan batin duaan
mupus waswas jeung cangcaya
di juruna disulam ngaran singgetan
ngaran kuring jeung manéhna.

Salempay sutra disulam jeung dikarawang
tawis soca ti jungjunan, duh.. ti jungjunan.
Hiji tawis soca duh salempay sutra
jadi jimat pangreugreug ati disulam narawang duh salempay sutra geuning nyidem harepan.
Salempay sutra disulam mangrupa kembang
tawis asih ti kakasih, duh.. ti kakasih.

SamojaKedalna asih na bulan pinuh mamanis
hiji jangji pasini na rasmining wanci
mangsa samoja jongjon kembangan
duh eulis, langit lénglangangin rintih dina ati, aduh.

Lalakon lawas na bulan pinuh katineung
aya jangji pasini nu henteu ngajadi
mangsa samoja geus ngarangrangan
duh ieung, langit angkeub
samagaha dina haté, duh.
Ayeuna kantun waasna, jungjunan
lalakon ka tukang ditéang ngan ku ciptaan
kamari nu pamit, kamari nu pamit
datang deui na kalangkang.
Ayeuna tinggal ngangresna, jungjunan
lalakon nu pegat disambung ngan ku ciptaan
kamari nu leungit, kamari nu leungitrék lebeng mo deui datang.

Sariak LayungSariak layung di gunung
iber pasini patepung lawung
teuteup jauh ngawangwang nu dipigandrung
eeh, ngawangwang nu dipigandrung, aduh

Haréndong meuhpeuy harideung
jalan satapak rarambu leuweung
kumalangpang ronghéap nu kapitineun
geeh, ronghéap nu kapitineung, duuh

Surya surup layung hibar
ka tanjakan sawangan diumbar
geus ngolébat, ieuh, samar-samar
hariring asihna kapireung ngalalar
Angin tiis ti mumunggang
katitipan haréwos kamelang
tawis deudeuh, ieuh, nu maranti
sungkeman kahéman saranggeuy malati.

Wengi Énjing Tepang Deui
Disimbutan ku halimun
diaping ku indung peutinglalaunan ngalayangna
sukma ninggalkeun jasmani
emh, aduh, sukma ninggalkeun jasmani
ngalayang ka awang-awang
rét nepangan ka nu tebih
nepungan ka urang gunung
malati di pinggir pasir
kakara pisan ligar
nakapendakna tacan lami
katuruban dangdaunan
kahempi ka nagara sari.

Kembang diburu dirungrum
sawengi henteu kapanggih
patapan henteu kalanglang
raraosan mah sawarsih
emh, aduh, raraosan mah sawarsih
hawar-hawar sora hayam
ciri parantos janari
nu nyumput téh humarurung
teungteuingeun milik diriharianeun teuing kadar
misahkeun anu keur asih
kembang nganggo dihalangan
ditundung ku indung peuting.

Gunung geus aya di pungkur
indit haté mah murilit
duh, indit haté mah murilit.
Miang gé da sumoréang
Parangtritis kapiati
aduh enung pileuleuyan
wengi énjing tepang deui,
duh, aduh, wengi énjing tepang deui.

Panon Hideung

Panon hideung
Pipi koneng
Irung mancung
Putri Bandung
Putri saha
Di mana bumina
Abdi reseup.....Ka anjeunna

Siang wengi
Kaimpi-impi
Hate Abdi
Sara redih
Teu emut dahar
Teu emut nginum
Emut ka nu geulis ......Panon Hideung

Indung
Nu Ngawih: Wina

Duh indung duh indung
Naha anjeun téh dimana
Abdi keueung duh indung
Na kunaon anjeun téh ngantunkeun abdi
Milari nu janten indung
Lamina mangtaun-taun
Saupami aya kénéh
Na di mana atuh ayeuna

reff
Kalér kidul tos dijugjug
Ngulon wetan didatangan
Tapi anu jadi indung
Teu aya laratananan
Ya Allah maha uninga
Na di mana indung abdi
Gusti Nu Maha Suci
Mugi pitulung ka abdi
Duh indung duh indung

Budak Saha
Wina

Dipikir siang jeung wengi
Hirup téh naha nyorangan
Dirasa-rasa da puguh aya nu boga
Ema bapa anjeun di mana

Teu sangka ku nasib diri
Hirup téh pahatu lalis
Lami gedé cicing di yayasan
Ema bapa anjeun di mana

Duh Gusti ari abdi budak saha
Teu puguh laratanana
Batin ceurik balilihan
Ari abdi budak saha
Ieu haté terus tumanya
Na di mana anu ngandung
Na di mana nu ngayuga
Ari abdi budak saha
Ieu haté terus tumanya
Na di mana ari indung
Na dimana ari bapa

 
Anak Jalanan
nu ngawih: Kustian

Ceuk batur mah kuring téh budak jalanan
Gawé ukur ngamén dina kendaraan
Sabenerna haté ngarasa nalangsa
Puguh hirup ragap taya
Kolot teu apal di rupa
Jeung deui duka di mana

Mun panas kapanasan
Mun hujan kahujanan
Mun reup peuting ngadon saré di émperan
Pakukuh hirup di jalan
Henteu boga patempatan
Pikeun pangbalikan

Ti mana ti mana atuh ti mana
Diri kuring ti mana atuh asalna
Kumaha atuh kumaha
Diri kuring na kumaha mimitina
Ya Allah paparin abdi pituduh
Na di mana kolot abdi téh ayana

Élianovéra

Élianovéra

neuteup ringkang gelenyu bulan nu kumalayang dina simpé, angin peuting bet ngadak-ngadak ngageterkeun limitna sora kasono, sedeng ciibun nu anteng ngusapan rambut, lalaunan ngamalirkeun hariwang wangkongan urang na teuteup taya warnaan

élia, di dieu batin kuring ngagali-gali langit ngagali-gali gunung, antara hideung jeung caang, geuning anjeun langgeng nyaliara na embun-embunan, ngalalana jeroeun sukma lalayaran maheutkeun tuturus-tuturus batin

élia, di ditu di puseur dayeuh
anjeun teu kudu geruh ngojayan salasar-salasar purnama
majang-majang bangkarak jukung, nebarkeun pucuk-pucuk
nu ngarancik di padataran dada, komo bari jeung tatanggahan nyiar bulan na jeblogna tarang, ngeundeuk-ngeundeuk eusi angen nu tétéla kalah nyangcang kahariwang majar sieun “palita urang bakal kakalicesan katiup halimun peteng”.

élia, peuting ieu bulan kuring paheut mukakeun rebuan kecap, kakeueung anjeun lebah jandéla nu dikemu
marakbakna lampu kota, keur karembangan na amparan
batu-batu pasaréan, arimut na puseur tineung ngaribing dina dahan dina daun dina riak-riakna cai walungan, malah mandar nyariuman biwir-biwir pasir
nu medemkeun kakangen lebah telengna angen.

2006

Dina Sajak Nu Ngalingling

Dina Sajak Nu Ngalingling

indit beurang datang peuting, datang beurang indit
peuting. kasimpé. ti poé ka poé taya kendatna
ngucurkeun kakangen haté. tapi kuring di dieu ukur bisa
neuteup anjeun ti kajauhan. dina waktu demi waktu dina
datangna usum hujan.

leuleuweungan beuki hieum, ngudag heulang, meulah
wahangan. bréh tutugan jalan ka lembur, katumbiri
sumirat ngaweuhan méga,
nu horéng di dinya dinya kénéh urang tepung
di pupunclut sirah jempling. dina mangsa anjeun imut
nunjuk bulan ku pangambung.

dina waktu demi waktu, dina bulan nu paselang
jeung taun. di dieu saéstuna kuring teu bisa nyumputkeun sepi.
éarna sora hujan tina kenténg kana susukan, kawas
lajuna kahirupan_kamari jeung isukan. dada kuring di dieu kebek ku sesedek.

tapi kalangkang jeung ringkang anjeun gugudug deui
ka dieu. lir sora padungdengan nu hayang pameunang-meunang.
di dieu dina batin nu kagebug, kuring
nafakuran deui kalangkang anjeun sok sanajan hawa
hujan tambah hieum.

2008

UNDAK-USUK BASA

Basa Loma	Basa Lemes (Keur ka sorangan)	Basa Lemes (Keur ka batur)
Abus, asup	Lebet	Lebet
Acan, tacan, encan	Teu acan	Teu acan
Adi	Adi	Rai, rayi
Ajang, keur, pikeun	Kanggo	Haturan
Ajar	Ajar	Wulang, wuruk
Aji, ngaji	Ngaji	Ngaos
Akang	Akang	Engkang
Aki	Pun aki	Tuang Eyang
Aku, ngaku	Aku, ngaku	Angken, ngangken
Alo	Pun alo	Kapiputra
Alus	Sae	Sae
Ambeh, supaya, sangkan	Supados	Supados
Ambek	Ambek	Bendu
Ambe, ngambeu	Ngambeu	Ngambung
Amit, amitam	Permios	Permios
Anggel	Bantal	Bantal, kajang mastaka
Anggeus, enggeus	Rengse	Parantos
Anjang, nganjang	Ngadeuheus	Natamu
Anteur, nganteur	Jajap, ngajajapkeun	Nyarengan
Anti, dago, ngadagoan,	Ngantosan	Ngantosan
Arek	Bade, seja	Bade, seja
Ari	Dupi	Dupi
Asa, rarasaan	Raraosan	Raraosan
Asal	Kawit	Kawit
Aso, ngaso	Ngaso	Leleson
Atawa	Atanapi	Atanapi
Atoh, bungah	Bingah	Bingah
Awak	Awak	Salira
Awewe	Awewe	Istri
Babari, gampang	Gampil	Gampil
Baca	Aos	Aos
Badami	Badanten	Badanten
Bae, keun bae	Sawios, teu sawios	Sawios, teu sawios
Bagea	Bagea	Haturan
Baheula	Kapungkur	Kapungkur
Baju	Baju	Raksukan, anggoan
Bakti	Baktos	Baktos
Balik, mulang	Wangsul	Mulih
Balur	Balur	Lulur
Bangga	Sesah	Sesah
Bapa	Pun Bapa	Tuang Rama
Bareng, reujeung	Sareng	Sareng
Bareto	Kapungkur	Kapungkur
Batuk	Bantuk	Gohgoy
Batur	Babaturan	Rerencangan
Bawa	Bantun	Candak
Beak	Seep	Seep
Beda	Benten	Benten
Beja	Wawartos	Wawartos
Bener, enya	Leres	Leres
Bengek, mengi	Asma	Ampeg
Bere, mere	Maparin, masihan	Ngahaturaan, ngaleler
Berekah	Pangesto, pangestu	Damang, wilujeng
Beuki	Beuki, seneng	Sedep
Beulah	Palih	Palih
Beuli, meuli	Meser	Ngagaleuh
Beunang	Kenging	Kenging
Beungeut	Beungeut	Pameunteu, raray
Beurang	Siang	Siang
Beurat	Abot	Abot
Beuteung	Padaharan	Patuangan, lambut
Bibi	Pun bibi	Tuang bibi
Bikeun, mikeun	Maparinkeun	Ngahaturkeun,nyanggakeun
Bilang, milang	Ngetang	Ngetang
Birit, bujur	Birit, bujur	Imbit
Bisa	Tiasa	Tiasa
Bisi	Bilih	Bilih
Biwir	Biwir	Lambey
Boa	Tiasa jadi	Tiasa jadi
Boga	Gaduh	Kagungan
Buang, ngising	Miceun	Kabeuratan
Budak	Budak	Murangkalih
Bujal	Bujal, puser	Udel
Buka puasa	Buka	Bobor
Bukti	Buktos	Buktos
Bulan	Sasih	Sasih
Bungah, gumbira	Bingah	Bingah
Burit	Sonten	Sonten
Buru	Bujeng	Bujeng
Butuh	Perlu	Peryogi
Cabak, nyabak	Nyabak	Cepeng
Cageur	Pangesto, pangestu	Damang
Calana	Calana	Lancingan
Cangkeng	Cangkeng	Angkeng
Caram, carek, nyarek	Nyarek	Ngawagel
Carang, langka	Awis	Awis
Carek, nyarekan	Nyarekan	Nyeuseul
Carita, nyarita, ngomong	Nyanggem	Nyarios
Cenah	Cenah	Saurna
Cekel, nyekel	Nyekel	Nyepeng
Celuk,nyeluk,gero,ngageroan	Nyauran	Ngagentraan
Ceuli	Ceuli	Cepil
Ceurik	Ceurik	Nangis
Cicing	Matuh	Calik, linggih
Ciduh	Ciduh	Ludah
Cik, cing	Cobi	Cobi
Cikal	Cikal	Putra pangageungna
Ciling, pacilingan	Kakus	Jamban
Ciri	Tanda	Tawis
Cium, nyieum	Nyieum	Ngambung
Cokot, nyokot	Ngabantun	Nyandak
Cukup, mahi	Cekap	Cekap
Cukur, dicukur	Dicukur	Diparas
Cunduk, dating	Dongkap	Sumping, rawuh
Daek	Daek, purun	Kersa
Dagang	Dagang	Icalan
Dahar	Neda	Tuang
Dangdan	Dangdan	Dangdos
Dapur	Dapur	Pawon
Denge, ngadenge	Nguping, mireng	Ngadangu
Deukeut	Caket	Caket
Didik, ngadidik	Ngatik	Miwuruk,mitutur,miwejang
Diri	Diri	Salira
Diuk	Diuk	Calik, linggih
Duga, kaduga	Kaduga	Kiat
Duit	Artos	Artos
Dumeh, lantaran	Jalaran	Ku margi
Eling, inget	Emut	Emut
Emboh, tambah	Tambih	Tambih
Era	Isin	Lingsem
Embung	Alim	Teu kersa
Enggon	Pamondokan	Pangkuleman
Eukeur, keur	Nuju	Nuju
Eusi, ngeusian	Ngalebetan	Ngalebetan
Euweuh	Teu aya	Teu aya
Gancang	Enggal	Enggal
Ganti	Ganti	Gentos
Gardeng, reregan	Gardeng	Lalangse
Gawe	Gawe	Damel
Gede	Gede	Ageung
Gelung	Gelung	Sanggul
Genah, ngeunah	Raos	Raos
Gering	Udur	Teu damang
Getol	Getol	Kersaan
Geulang	Geulang	Pinggel
Geura, pek, heg	Geura, mangga	Mangga
Geuwat	Enggal	Enggal
Gigir, gigireun	Gigireun	Gedengeun
Gimir	Gimir	Rentag manah
Gogoda, cocoba	Cocoba	Cocobi
Goreng	Goreng	Awon
Gugu, ngagugu	Nurut	Tumut
Haben	Haben	Teras-terasan
Hadir, ngahadiran	Nungkulan	Ngaluuhan
Hal, perkara	Perkawis	Perkawis
Halis	Halis	Kening
Hampura, maap	Hapunten	Hapunten, haksama
Hareup	Payun	Payun
Harga	Harga	Pangaos
Harti	Hartos	Hartos
Hate	Hate	Manah
Hawatir,watir,karunya	Watir	Hawatos
Hayang	Hoyong	Palay
Helok	Heran	Hemeng
Hese, susah, pelik	Sesah	Sesah
Heuay	Heuay	Angob
Heubeul, lawas	Heubeul	Lami
Heug, seug	Mangga	Mangga
Hili, tukeur	Liron	Gentos
Hirup	Hirup	Jumeneng
Hudang	Hudang	Gugah
Huntu	Huntu	Waos
Hutang	Hutang	Sambetan
Iber, beja, warta	Wartos	Wartos
Idin	Widi	Widi
Igel	Igel	Ibing
Iket	Totopong	Udeng
Ilik, ngilikan	Ningalan	Ningalan
Ilu, ngilu	Ngiring	Ngiring
Imah	Rorompok	Bumi
Impi, ngimpi	Impen, ngimpen	Impen, ngimpen
Imut	Imut	Mesem
Incu	Pun incu	Tuang putu
Indit, miang	Mios	Angkat, jengkar
Indung	Pun biang	Tuang ibu
Inggis, risi	Inggis, risi	Rempan
Injeum, nginjeum	Nambut	Nambut
Inum, nginum	Leueut, ngaleueut	Leueut, ngaleueut
Irung	Irung	Pangambung
Isuk, isukan	Enjing	Enjing
Itung	Itung	Etang
Iwal, kajaba	Kajaba	Kajabi
Jaga	Jaga	Jagi
Jalma, jelema	Jalmi	Jalmi
Jauh	Tebih	Tebih
Jawab	Walon	Waler
Jero	Lebet	Lebet
Jeung	Sareng	Sareng
Jiga	Jiga	Sapertos,sakarupi
Jual	Ical	Ical
Jugjug	Bujeng	Bujeng
Juru, ngajuru	Ngalahirkeun	Babar
Kabeh, kabehanana	Sadayana	Sadayana
Kabur, minggat	Minggat	Lolos
Kacida, naker	Kalintang	Kalintang, teu kinten
Kajeun, keun bae	Sawios	Sawios
Kakara, karek	Nembe	Nembe
Karembong	Kekemben	Kekemben
Kari, tinggal	Kantun	Kantun
Kasakit, nyeri	Kasakit, kanyeri	Kasawat
Katara, kaciri	Katawis	Katawis
Kapalang, kagok	Kapambeng	Kapambeng
Kawas	Sapertos	Sapertos
Kawin	Nikah, jatukrami	Jatukrami,rendengan
Kede	Kenca	Kiwa
Kejo, sangu	Sangu	Sangu
Kelek	Kelek	Ingkab
Kesang	Karinget	Karinget
Keur, pikeun	Kanggo	Kanggo, haturan
Kiih	Kahampangan	Kahampangan
Kolot	Kolot	Sepuh
Kongkorong	Kangkalung	Kangkalung
Kop, pek	Mangga	Mangga
Kuat	Kiat	Kiat
Kudu	Kedah	Kedah
Kumbah	Kumbah	Wasuh
Kumis	Kumis	Rumbah
Kumpul	Kempel	Kempel
Kungsi	Kantos	Kantos
Kurang	Kirang	Kirang
Kuring, sim kuring	Abdi, sim abdi	Sim abdi
Labuh	Labuh	Geubis
Lahun, ngalahun	Ngalahun	Mangkon
Lain	Sanes	Sanes
Laju	Lajeng	Lajeng
Laki, lalaki	Lalaki	Pameget
Laku, payu, laris	Pajeng	Pajeng
Lalajo	Nongton	Nongton
Lamun, upama	Upami	Upami
Lanceuk	Pun lanceuk	Tuang raka
Lantaran, sabab	Jalaran, sabab	Mari
Leho	Leho	Umbel
Letah	Letah	Ilat
Leungeun	Leungeun	Panangan
Leungit	Leunit	Ical
Leutik	Alit	Alit
Leuwih	Langkung	Langkung
Lila	Lami	Lami
Mahal	Awis	Awis
Maksud	Maksad	Maksad
Malarat, miskin	Jalmi teu gaduh	Teu kagungan nanaon
Malem	Wengi	Wengi
Malik	Malik	Mayun
Mamayu	Mamayu	Mamajeng
Mangka, sing, muga	Mugi	Mugi
Maot	Maot	Pupus, tilar dunga
Marhum	Marhum, jenatna	Marhum, suargi
Memeh, samemehna	Sateuacanna	Sateuacanna
Mending, leuwih hade	Langkung sae	Langkung sae
Meujeuhna	Meujeuhna	Cekap
Meueun	Panginten	Panginten
Mimimti, mimitina	Kawitna	Kawitna
Minangka	Etang-etang	Etang-etang
Mindeng, remen	Sering	Sering
Minyak	Lisah	Lisah
Muga	Mugi	Mugia
Mupakat, rempug	Mupakat, rempug	Rempag
Murah	Mirah	Mirah
Najan, sanajan	Sanaos	Sanaos
Ngan	Mung	Mung
Ngaran	Wasta, nami	Jenengan, kakasih
Ngeunah	Ngeunah	Raos
Ngora	Ngora	Anom
Nini	Pun nini	Tuang eyang
Nyaho	Terang	Uninga
Nyaring	Nyaring	Teu acan kulem
Nyolowedor	Nyolowedor	Midua maha
Obat, ubar	Obat, ubar	Landog
Ogan, ondang	Ondang	Ulem
Ome,ngomean,menerkeun	Ngalereskeun	Ngalereskeun
Paham	Paham,ngartso	Ngartos
Paju, maju	Majeng	Majeng
Pake, make	Nganggo	Nganggo
Palangsiang, bias jadi	Tiasa jadi	Tiasa jadi
Palire, malire	Malire	Merhatoskeun
Pamajikan	Pun bojo	Tuang rayi
Pancuran, kamar mandi	Jamban	Jamban
Pandeuri	Ti pengker	Ti pengker
Pang, pangna, nu matak	Nu mawi	Nu mawi
Panggih, manggih, nimu	Mendak	Mendak
Pangkat, kadudukan	Kadudukan	Kalungguhan
Pangku, mangku	Mangku	Mangkon
Panon	Panon	Soca
Pantar, sapantar	Sapantar	Sayuswa
Paribasa	Paripaos	Paripaos
Pariksa, mariksa	Mariksa	Marios
Parna	Repot	Wales
Paro, saparo	Sapalih	Sapalih
Pasti, tangtu	Tangtos	Tangtos
Pati, teu pati	Teu patos	Teu patos
Patuh, matuh	Matuh	Linggih
Payung	Payung	Pajeng
Pedah	Ku margi, jalaran	Rehing
Penta, menta	Neda, nyuhunkeun	Mundut
Pecak, mecak, nyoba	Nyobi	Nyobi
Pencet, mencetan	Meuseulan	Meuseulan
Percaya	Percanten	Percanten
Perlu	Perlu	Peryogi
Permisi	Permios	Permios
Peuting	Wengi	Wengi
Pihape, mihape	Wiat	Ngaweweratan
Piker	Piker	Manah
Piligenti	Piligentos	Piligentos
Pindah	Pindah	Ngalih
Pingping	Pingping	Paha
Pipi	Pipi	Damis
Poe	Dinten	Dinten
Poho	Hilap	Lali
Potong, popotongan	Patilasan	Patilasan
Puasa	Puasa	Saum
Puguh, tangtu	Tangtos	Tangtos, kantenan
Purun	Purun	Kersa
Rarabi	Rarabi	Garwaan
Raksa, pangraksa	Pangraksa	Panangtayungan
Ramo	Ramo	Rema
Rampes	Mangga	Mangga
Rasa, rumasa	Rumaos	Rumaos
Rea, loba	Seueur	Seueur
Receh	Receh	Artos alit
Reujeung	Bareng	Sareng
Reuneuh	Kakandungan	Bobot, ngandeg
Reureuh	Reureuh	Ngaso
Rieut	Rieut	Puyeng
Ripuh	Ripuh	Repot
Robah	Robah	Robih
Roko, ududeun	Rokok	Sesepeun
Rua, sarua	Sarupi, sami	Sarupi, sami
Rusuh, rurusuhan	Enggal-enggalan	Enggal-enggalan
Saba, nyaba	Nyanyabaan	Angkat-angkatan
Sabot	Keur waktu	Waktos
Sabuk, beubeur	Beubeur	Beulitan
Sadia	Sayagi	Sayagi
Sakeudeung	Sakedap	Sakedap
Salah	Lepat	Lepat
Salahsaurang	Salahsawios	Salahsawios
Salaki	Pun lanceuk	Caroge, tuang raka
Salamet	Salamet	Wilujeng
Salat, solat	Sambeang	Netepan
Salesma	Salesma	Pileg
Salempang, hariwang	Salempang	Salempang, rajeg manah
Salin, disalin	Disalin	Gentos
Samak	Amparan	Amparan
Sampak, nyampak	Nyampak	Nyondong, kasondong
Samping	Sinjang	Sinjang
Sanding, kasanding	Kasanding	Kasumpingan
Sanggeus	Saparantos	Saparantos
Sanggup	Sanggem	Sanggem
Sare	Mondok	Kulem
Sarerea	Sadayana	Sadayana
Sarta, jeungna deui	Sareng	Sareng
Sarua	Sami	Sami
Sasarap	Sasarap, neda	Tuang
Sawah	Sawah	Serang
Sejen	Sejen	Sanes
Seleh, nyelehkeun	Masrahkeun	Nyanggakeun,ngahaturkeun
Selewer, nyelewer	Midua hate	Midua manah
Semah	Tamu	Tamu
Sesa, kari	Kantun	Kantun
Sebut	Sebat	Sebat
Serah, nyerahkeun	Mirak	Mirak, ngeser
Seubeuh	Sesek	Wareg
Seuri	Seuri	Gumujeng
Siar, nyiar	Milari	Milari
Sibanyo	Sibanyo	Wawasuh
Sirah	Sirah	Mastaka
Sirit	Larangan	Larangan
Sisir	Pameres	Pameres
Soara, sora	Sora	Soanten
Sorangan	Sorangan	Nyalira
Sore	Sonten	Sonten
Sugan, manawi	Manawi	Manawi
Suku	Suku	Sampean
Sunat, nyunatan	Ngabersihan	Nyepitan
Sungut	Cangkem	Baham
Supaya	Supados	Supados
Surat	Serat	Serat, tetesan
Suweng	Suweng	Kurabu, gwang
Tabeat	Adat	Panganggo
Tadina	Awitna, kawitna	Kawitna
Tai	Kokotor	Kokotor
Taksir, ngira	Nginten-nginten	Nginten-nginten
Taktak	Taktak	Taraju
Talatah	Wiat saur	Wiat saur
Tambah	Tambih	Wuwuh
Tampa	Tampi	Tampi
Tanda, ciri	Tawis	Tawis
Tangen, katangen	Kanyahoan	Kauninga
Tangtung, nangtung	Nangtung	Ngadeg
Tanya	Taros	Pariksa
Tapi	Nanging	Nanging
Tarang	Tarang	Taar
Tarima	Tampi	Tampi
Tawar, nawar	Nawis	Mundut
Tayoh-tayohna	Rupina	Rupina
Teang, neangan	Milari	Milari
Tenjo, nenjo, nempo	Ningal	Ningali
Tepi	Dugi	Dugi
Tere	Tere	Kawalon
Tereh	Enggal	Enggal
Teleg, teureuy	Teleg	Telen
Tembang, nembang	Nembang	Mamaos
Tepi, nepi	Dugi	Dugi
Tepung	Tepang	Tepang
Terus	Teras	Teras
Teundeun	Simpen	Simpen
Tincak	Tincak	Dampal
Titah, nitah, jurung	Ngajurungan	Miwarangan
Tonggong	Tonggong	Pungkur
Topi, dudukuy	Topi, dudukuy	Tudung, langgukan
Tulis	Tulis	Serat
Tulung, pitulun	Pitulung	Pitandang
Tulus	Cios	Cios
Tuluy	Teras, lajeng	Teras, lajeng
Tumpak	Tumpak	Tunggang
Tunggu	Antos	Antos
Turun	Turun	Lungsur
Ucap	Ucap	Kedal, lisan
Ulah	Teu kenging	Teu kenging
Ulin	Ulin	Ameng
Umur	Umur	Yuswa
Urus, nguruskeun	Ngalereskeun	Ngalereskeun
Urut	Tilas	Tilas
Utama	Utami	Utami
Waktu	Waktos	Waktos
Wani	Wantun	Wantun
Waras	Cageur	Damang
Wareh, sawareh	Sapalih	Sapalih
Warga, dulur	Wargi	Wargi
Watara, sawatara	Sawatawis	Sawatawis
Wawuh	Wanoh, kenal	Kenal
Wedak	Pupur	Pupur
Wedal	Wedal	Weton
Wilang, kawilang	Kaetang	Kaetang
Wudu	Wulu, wudu	Abdas